Archikatedralny sobór św. Jura na tle Kościóła św. Elżbiety, Lwów

Lwów

Miasto założone w 1251 roku przez króla Rusi Daniela Halickiego z rodu Rurykowiczów na miejscu istniejącej niewielkiej osady i nazwane od imienia jego syna Lwa. Od 1272 roku, po śmierci Daniela, stolica Rusi Halicko-Włodzimierskiej. W 1340 roku przejęte na mocy umowy przez króla Polski Kazimierza Wielkiego, który lokował je na prawie magdeburskim (1356) gwarantując mieszkającym w mieście Polakom, Rusinom, Ormianom, Żydom i Tatarom zachowanie własnych praw i religii. W 1370 roku przyłączone do Węgier przez Ludwika I Węgierskiego, a 18 lat później przywrócone do Królestwa Polskiego przez Jadwigę Andegaweńską. Od 1772 roku w zaborze austriackim, stolica Królestwa Galicji i Lodomerii.

W 1867 roku po uzyskaniu przez Galicję autonomii miasto – praktycznie administrowane przez Polaków – stało się silnym ośrodkiem polskiego ruchu niepodległościowego, a jednocześnie ośrodkiem budowy nowoczesnej ukraińskiej tożsamości narodowej. Po początkowych próbach współpracy, w ostatnich dekadach XIX i początku XX wieku, relacje polsko-ukraińskie uległy pogorszeniu, szczególnie po całkowitym spolonizowaniu Uniwersytetu Lwowskiego, ograniczeniu ukraińskiego szkolnictwa i udziału Ukraińców w administracji krajowej. Po zakończeniu I wojny światowej i upadku Austro-Węgier, 1 listopada 1918 roku ukraińscy politycy proklamowali we Lwowie powstanie Zachodnioukraińskiej Republiki Ludowej. W wyniku polsko-ukraińskich walk, które trwały do 21 listopada, miasto zostało przejęte przez Polaków. Dzień później doszło do pogromu ludności żydowskiej, w wyniku którego zginęło około 70 Żydów, a kilkuset zostało rannych. 15 marca 1923 Rada Ambasadorów ostatecznie przyznała Lwów i Galicję Wschodnią Polsce.

W okresie międzywojennym Lwów był trzecim największym miastem w Polsce i jednym z głównych ośrodków kultury, nauki i sztuki. W 1931 roku w mieście mieszkało ponad 63 proc. Polaków, 24 proc. Żydów i prawie 8 proc. Ukraińców. Inaczej było jednak w całej Galicji Wschodniej (Małopolsce Wschodniej), gdzie Polaków było mniej niż 40 proc, a Ukraińców prawie 53 proc. Na terenach wiejskich, poza większymi ośrodkami, procent mieszkańców używających języka ukraińskiego lub „ruskiego” sięgał często 90 proc.

We wrześniu 1939 roku Lwów znalazł się pod okupacją radziecką, a po ataku Niemiec na ZSRR został wcielony do Generalnego Gubernatorstwa jako główne miasto Dystryktu Galicja. Przed wycofaniem się wojsk Armii Czerwonej, między 24-26 czerwca 1941 roku NKWD zamordowała w więzieniu w „Brygidkach”, więzieniu przy ul. Łąckiego i więzieniu na Zamarstynowie ok. 7 tys. Polaków i Ukraińców. W odwecie, po wkroczeniu do Lwowa Wehrmachtu doszło do pogromu ludności żydowskiej (oskarżanej o kolaborację z komunistami) inspirowanego i zorganizowanego przez Niemców i ukraińskich nacjonalistów przy udziale części mieszkańców miasta. W efekcie podczas dwóch pogromów (na początku i pod koniec lipca) zamordowano co najmniej 2 tysiące osób narodowości żydowskiej, a biorąc pod uwagę planowane niemieckie akcje Einsatzgruppe, które trwały do 16 lipca – 7 tysięcy.

Ostatniego dnia czerwca 1941 roku ukraińscy nacjonaliści z banderowskiej frakcji OUN podjęli we Lwowie nieudaną próbę utworzenia własnego państwa sprzymierzonego z III Rzeszą. Przy aprobacie metropolity Andrija Szeptyckiego, proklamowano niepodległość i powołano rząd Jarosława Stećki, którego członkowie zostali jednak aresztowani przez Gestapo niecałe dwa tygodnie później. We wrześniu trafili do więzienia w Spandau, a Stećko i Stepan Bandera ostatecznie osadzeni w obozie koncentracyjnym w Sachsenhausen.

16 sierpnia 1945 komunistyczny Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej, zgodnie z ustaleniami konferencji jałtańskiej podpisał umowę z ZSRR, na mocy której Lwów wszedł w skład Ukraińskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej. Do 1959 roku ponad 100 tys. Polaków zamieszkujących Lwów (z ogólnej liczby ok. 150 tys. mieszkańców) zostało z miasta wysiedlonych, głównie na tzw. ziemie odzyskane. Na ich miejsce przyjechali Ukraińcy z Polski oraz osiedleńcy z ZSRR. W 1946 roku w mieście zostały zamknięte wszystkie katolickie świątynie oprócz katedry przy rynku i dwóch mniejszych kościołów parafialnych. NKWD zlikwidowało Kościół greckokatolicki włączając go do rosyjskiej cerkwi i aresztowało wszystkich jego biskupów oraz 800 księży.

W wyniku silnej industrializacji do końca lat 80. w mieście zamieszkało prawie 800 tys. osób. Według spisu z 2001 roku są to: ok. 6 tys. Polaków, prawie 65 tys. Rosjan i 725 tys. Ukraińców. W ostatnich latach lwowianie uhonorowali nazwami ulic ukraińskich nacjonalistów takich jak: Stepan Bandera, Roman Szuchewycz, Dmytro Doncow i Jarosław Stećko. W ukraińskim Lwowie znajdziemy jednak również ulice: Jacka Kuronia, Stefana Banacha, Oskara Kolberga, Tadeusza Kościuszki, Jana Matejki, Juliusza Słowackiego, Adama Mickiewicza i wielu innych Polaków.